Του Μητροπολίτη Σάμου Ειρηναίου (1878-1963), μιας σπουδαίας εκκλησιαστικής και εθνικής προσωπικότητας, φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από την κοίμησή του και ογδόντα από την εκ μέρους του, τον Σεπτέμβριο του 1943, ανάληψη, ως Γενικού Διοικητού Σάμου, Ικαρίας και Κορσεών. Ήταν τότε που η Σάμος κατέστη ελεύθερη για δύο περίπου μήνες, μεταξύ της αποχώρησης των Ιταλών και της εισβολής των Γερμανών.
Στο διάστημα αυτό ο Σάμου Ειρηναίος συνεχίζοντας την παράδοση της Εθναρχούσας Εκκλησίας πέτυχε τη συνεργασία των Ιερολοχιτών και της κυβέρνησης, που βρισκόταν στην Αίγυπτο, με τις ανταρτικές ομάδες, που δρούσαν στο νησί. Ο Γιώργος Κ. Αγγελινάρας γράφει σχετικά στα «Σαμιακά Ανάλεκτα» (Εκδ, Απόπλους, Ιανουάριος 2023, σελ. 112): « Η σωφροσύνη και το κύρος του Ειρηναίου συνετέλεσαν ώστε να δημιουργηθεί στη Σάμο αρραγές πατριωτικό μέτωπο και να αποφευχθούν δυσάρεστες και επικίνδυνες καταστάσεις». Στην αρχή ο Μητροπολίτης αρνήθηκε, αλλά ο υποστράτηγος Άρνολντ (ακόλουθος της Αγγλικής πρεσβείας στην Άγκυρα) τον έπεισε, λέγοντάς του ότι είναι αναντικατάστατος, «διότι ο Σαμιακός λαός τον εμπιστεύεται, διαθέτει κύρος έναντι των ανταρτών και αποτελεί εγγύηση ότι θα καθοδηγεί αντάρτες και λαό με τρόπο που ικανοποιεί το αίσθημα ασφαλείας» (Νικολάου Π. Σοϊλεντάκη «1943» Εκδ. «Αρμός», σελ. 198).
Ο Μητροπολίτης Σάμου ήταν πολυτάλαντος. Συνδύαζε βαθειά πίστη, εκκλησιαστική παιδεία, ικανότητες στη διοίκηση, σημαντικό ιεραποστολικό έργο και γνώση της χριστιανικής φιλοσοφίας. Μετέφρασε στα ελληνικά δύο από τα σημαντικότερα έργα του ρώσου εμιγκρέ Χριστιανού φιλοσόφου Νικολάϊ Μπερντιάγιεφ, το «Πνεύμα και Ελευθερία» και το «Περί του προορισμού του ανθρώπου – Δοκίμιον παραδόξου ηθικής».
Στον πρόλογο του εκδοθέντος το 1950 από την Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος βιβλίου του Μπερντιάγιεφ περί του προορισμού του ανθρώπου ο Σάμου Ειρηναίος διατυπώνει την άποψή του, ως χριστιανού, περί των ανθρωπίνων συστημάτων διαχείρισης των κοινών. Σημειώνει: «Η χριστιανική θρησκεία δεν δύναται να συμβιβασθή προς ουδεμίαν θεωρίαν ή κοινωνικήν οργάνωσιν εφ’ όσον εντός αυτών ο άνθρωπος παραθεωρείται ως πνεύμα, ως ελευθερία, ως πρόσωπον. Δεν θα έπρεπε ποτέ να γίνη ο άνθρωπος, η εικών του Θεού, αντικείμενον εκμεταλλεύσεως είτε εκ δεξιών, είτε εξ αριστερών, εις οιονδήποτε τρόπον διοικήσεως». (Σελ. 18). Στην ίδια σελίδα προφητικά γράφει: «Ο καπιταλισμός εν ονόματι της; ελευθερίας, κινείται και αυξάνει εις δύναμιν οικονομικήν χωρίς να συγκινήται από τας οδυνηράς δια την ανθρώπινην αξιοπρέπειαν συνθήκας, εντός των οποίων εκβιάζεται να εργάζεται ο άνθρωπος». Και προσθέτει: «Η χριστιανική θρησκεία δεν δύναται να συμβιβασθή προς ουδεμίαν θεωρίαν ή κοινωνικήν οργάνωσιν εφ’ όσον εντός αυτών ο άνθρωπος παραθεωρείται ως πνεύμα, ως ελευθερία, ως πρόσωπον... Εάν καταργηθή η ελευθερία του ανθρώπου, μεταβάλλεται ούτος εις αυτόματον και η ζωή του χάνει πάσαν αξίαν».
Ο μακαριστός Μητροπολίτης Σάμου Ειρηναίος τονίζει στον ίδιο πρόλογό του: « Η ανυπαρξία τυχόν του Θεού θα εσήμαινεν ανυπαρξίαν και του ανθρώπου. Ό, τι φαίνεται εν αυτώ ως πρόσωπον, ως θείον, ως πνεύμα, ως ελευθερία, ως δημιουργός δύναμις, θα ήτο φαντασίωσις, αυταπάτη, χωρίς καμμίαν οντολογικήν βάσιν. Η θέσις του Θεού προϋποθέτει άλλον εαυτόν του, τον άνθρωπον, ο οποίος δια του μόχθου του των θυσιών του, δια της εκουσίας υποταγής εις τον σταυρόν του, δια των δημιουργιών του, δια της μυστικής ενώσεως του προς τον Χριστόν, συντελεί εις την πραγματοποίησιν της θείας βασιλείας. Εις την περίπτωσιν αυτήν ακριβώς ολοκληρώνει το νόημα της ιδίας του προσωπικότητος. Η αιωνιότης του, η αθανασία του, βεβαιούται εντός της συμπράξεώς του μετά της θείας χάριτος προς τον σκοπόν της πνευματοποιήσεως του κόσμου και της ανθρωπότητος όλης».
Τη σκέψη του Σάμου Ειρηναίου ήρθε να επαληθεύσει λογία πολιτικός, η Μυρσίνη Ζορμπά (1949-2023), που λίγο προ του θανάτου της έγραψε: «Η λέξη που ταιριάζει σε αυτόν τον σύντομο ορίζοντά μου είναι η ανυπαρξία. Δεν περιγράφεται γιατί είναι ου τόπος, ου χρόνος...Επομένως η ανυπαρξία είναι αυτό που εκφράζει καλύτερα, που διατυπώνει καλύτερα αυτό που έρχεται...». Για το θέμα αυτό ο Νικόλαος Μπερντιάγεφ, του οποίου το βιβλίο «Περί του προορισμού του ανθρώπου» μετέφρασε ο Σάμου Ειρηναίος, σημειώνει πως αν η ζωή είναι κάτι το πεπερασμένο, φθαρτό, παροδικό και οδηγεί στην ανυπαρξία, τότε το παν φαίνεται ανόητο, διότι κάθε τι το θνητό είναι πηγή μη νοήματος του κόσμου και παντός ό, τι παράγεται σε αυτόν.
Ο τόπος γεννήσεως του Σάμου Ειρηναίου ήταν το Κατιρλί της Βιθυνίας, απέναντι από τα Πριγκηπόνησα. Φοίτησε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και υπηρέτησε ως διάκονος στο Φανάρι, όταν Πατριάρχης ήταν ο Ιωακείμ Γ΄. Το 1913 εξελέγη Μητροπολίτης Δαρδανελίων και Λαμψάκου. Το 1926 εξελέγη Μητροπολίτης Σάμου. Το 1957 ο Δήμος Σαμίων για την 30ετή ποιμαντορική δράση του, απένειμε στον Ιεράρχη το χρυσό μετάλλιο της πόλεως επειδή «χάρις εις το εξαίρετον ήθος του, την βαθείαν και όλως διακεκριμένην μόρφωσίν του και την συγγραφικήν του δράσιν ετίμησε το σαμιακόν όνομα...».
Είναι λυπηρό πως η ευφυής και ταλαντούχα λογοτέχνις Άλκη Ζέη στο πολυδιαβασμένο βιβλίο της «Το καπλάνι της βιτρίνας» αποκαλεί «τράγο» τον δεσπότη Ειρηναίο. Πιθανόν από κακή πληροφόρηση και όχι από ιδεολογικό φανατισμό.-
