Η Τουρκία μπαίνει στη μέση ενός πολέμου που μαίνεται μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας και ορθώνει το ανάστημά της διεκδικώντας το ρόλο του απόλυτου διαμεσολαβητή. Δεν είναι η ανάγκη της για παγκόσμια ειρήνη που την καθοδηγεί.
Αυτό δεν μπορεί να πείσει κανέναν. Οι ισορροπίες που έχει επιλέξει η Άγκυρα και ο Ερντογάν με τις επιλογές του, τις δηλώσεις του, την πολιτική του και την στρατιωτική δυναμική του δεν μαρτυρούν κάτι τέτοιο. Αντίθετα, η Τουρκία, που εμφανίζει ως αναγκαία συνθήκη να έχει τον ρόλο του διαμεσολαβητή αποσκοπεί σε πολιτικά, οικονομικά και γεωστρατηγικά κέρδη, τόσο από την Ευρώπη, όσο και από την Ρωσία.
Όπως πόσο πιθανό είναι η Τουρκία, που ταλαντεύεται μεταξύ Ευρώπης και Μέσης Ανατολής να αναδειχθεί ως ειρηνοποιός στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία;
Καθώς οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ των αντιπροσωπειοών της Ρωσίας και της Ουκρανίας ολοκληρώθηκαν για σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, η μοναδική πολιτική θέση της Τουρκίας βρίσκεται στο επίκεντρο, σύμφωνα με το CNN. Ο πόλεμος έχει μπει πλέον στον δεύτερο μήνα του και ολοένα και περισσότερες χώρες διερευνούν τις δυνατότητες μεσολάβησης ή παρέμβασης προκειμένου να αποφευχθεί η περαιτέρω αιματοχυσία και η εξάπλωση της σύγκρουσης πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, η Τουρκία φιλοξένησε τους υπουργούς Εξωτερικών της Ουκρανίας και της Ρωσίας για μια τριμερή συνάντηση στην Αττάλεια, ενώ λίγες ημέρες αργότερα ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών επισκέφθηκε τη Μόσχα και το Κίεβο. Ομοίως, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Ναφτάλι Μπένετ επισκέφθηκε τη Μόσχα για τον ίδιο σκοπό, ενώ και η Κίνα έχει κάνει εμφανή την ετοιμότητά της για μεσολάβηση. Στην «ουρά» υπάρχουν και άλλες χώρες, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Ινδία ή η Νότια Αφρική, που ενδέχεται να βρεθούν στη λίστα της διαμεσολάβησης για κάποιου είδους επίλυση.
Η στρατηγική των «ίσων αποστάσεων»
Αξίζει να σημειωθεί πως σχεδόν όλες οι χώρες που έχουν διεκδικήσει τον ρόλο του διαμεσολαβητή έχουν εμπλακεί εδώ και αρκετό καιρό σε μια τακτική στρατηγικής εξισορρόπησης μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας. Ο ρόλος του ενδιάμεσου «παίκτη» είναι ένας τρόπος να αποτρέψουν περαιτέρω καταστροφική σύγκρουση και να προβάλουν διεθνές ανάστημα. Αλλά είναι, επίσης, ένας τρόπος για να αποφύγουν τις δύσκολες επιλογές που μπορεί να τους επιβάλει ο πόλεμος, όπως να επιλέξουν ή να τείνουν προς τη μια πλευρά πιο ξεκάθαρα.
Ωστόσο, ο κατάλογος των χωρών που ακροβατούν στο όριο στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας δεν περιορίζεται σε μεσολαβητές. Πολλές ακόμη χώρες επέλεξαν να παραμείνουν «ουδέτερες», συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Σαουδικής Αραβίας, του Πακιστάν και του Μαρόκου. Το σκεπτικό της αποχής διαφέρει μεταξύ των χωρών, αλλά ορισμένοι λόγοι συμπίπτουν.
Το διεθνές σύστημα αλλάζει. Και η ιδέα ότι ο κόσμος δεν είναι πλέον δυτικοκεντρικός, αλλά δημιουργούνται όλο και περισσότεροι πόλοι, είναι ευρέως διαδεδομένη στον μη δυτικό κόσμο, ενημερώνοντας τις πολιτικές των χωρών αυτών τόσο προς τη Ρωσία, όσο και προς την Κίνα.
Όσο η κυρίαρχη αφήγηση αυτού του πολέμου τοποθετείται στη διχόνοια μεταξύ Δύσης/ΝΑΤΟ και Ρωσίας, θα έχει μικρή απήχηση στον μη δυτικό κόσμο. Επιπλέον, η προσέγγιση των ίσων αποστάσεων είναι ένας τρόπος να σηματοδοτηθεί η δυσαρέσκεια για την πολιτική των ΗΠΑ/Δύσης.
Οι μη δυτικές χώρες δείχνουν τη δυσαρέσκειά τους
Ενδεικτικό ήταν ότι οι ηγέτες των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας, που εξαρτώνται από τις ΗΠΑ για την ασφάλειά τους, απέφυγαν κλήσεις από τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν νωρίτερα αυτό το μήνα. Αυτή η κίνηση είχε σκοπό να μεταφέρει τη δυσαρέσκειά τους προς τις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανεπαρκή υποστήριξη της Ουάσιγκτον στην αποτυχημένη εκστρατεία τους στην Υεμένη.
Από τις προμήθειες τροφίμων και ενέργειας έως τις γεωπολιτικές ευπάθειες, πολλοί άλλοι παράγοντες καθορίζουν επίσης την προσέγγιση των μη δυτικών χωρών. Για παράδειγμα, παρά τους στενούς στρατιωτικούς δεσμούς της με τις ΗΠΑ, η Αίγυπτος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη Μόσχα όσον αφορά την επισιτιστική της ασφάλεια. Επίσης, συνεργάζεται στενά με τη Ρωσία στη Λιβύη, υποστηρίζοντας αμφότερες τον πολέμαρχο του Χαλίφα Χάφταρ. (Το Κίεβο κατηγορεί τον Χάφταρ ότι έστειλε μισθοφόρους για να βοηθήσουν τη Ρωσία στην Ουκρανία.)
Ομοίως, η Ινδία, παρά την ανάγκη της Δύσης ως αντισταθμιστικής δύναμης κατά της Κίνας, διατηρεί από καιρό στενούς δεσμούς με τη Μόσχα, καθώς έχει αγοράσει τα ρωσικής κατασκευής πυραυλικά συστήματα S-400 και ακολουθεί μια πολιτική εξισορρόπησης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης.
Γιατί η Τουρκία έχει πλεονέκτημα ως εγγυήτρια δύναμη
Αλλά από όλες αυτές τις χώρες που βρίσκονται στο όριο και προσπαθούν να μεσολαβήσουν, η Τουρκία έχει ένα μοναδικό προφίλ και θέση. Είναι μέλος του ΝΑΤΟ, ένας οργανισμός για τον οποίο η Ρωσία -και προηγουμένως η Σοβιετική Ένωση- χρησίμευαν ως λόγος ύπαρξης ή θεμελιώδης απειλή.
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επικρίνει όλο και περισσότερο το δυτικοκεντρικό διεθνές σύστημα. Όμως, ως μέλος πολλών δυτικών θεσμών, η Τουρκία είναι επίσης δικαιούχος, και κατά μία έννοια, μέρος της γεωπολιτικής Δύσης.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία έχει επίσης θαλάσσια σύνορα τόσο με την Ουκρανία όσο και με τη Ρωσία. Επιπλέον, είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Και έχει ανταγωνιστεί και συνεργαστεί με τη Ρωσία μέσα από ζώνες σύγκρουσης στη Συρία, τη Λιβύη και το Ναγκόρνο Καραμπάχ τα τελευταία χρόνια.
Σε σύγκριση με άλλους διεκδικητές για μεσολάβηση, η Τουρκία έχει το μεγαλύτερο μερίδιο σε αυτή τη σύγκρουση. Ο πόλεμος αλλάζει ριζικά τη γεωπολιτική και την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και η Τουρκία είναι μια μεγάλη δύναμη στην εκεί περιοχή.
Η Τουρκία πιθανότατα θα παίξει και ανθρωπιστικό ρόλο σύντομα, καθώς ο αριθμός των -ήδη εκατομμυρίων- προσφύγων αυξάνεται. Η ανακοίνωση του Γάλλου Προέδρου, Εμανουέλ Μακρόν, ότι η Γαλλία, η Τουρκία και η Ελλάδα θα αναλάβουν κοινή αποστολή εκκένωσης στη Μαριούπολη είναι προάγγελος ενός ανθρωπιστικού ρόλου που μπορεί να γίνει πιο σημαντικός στην πολιτική του Ερντογάν στη συνέχεια.
Η Τουρκία απέχει από την πολιτική των ίσων αποστάσεων
Παρά την τακτική της να μην προκαλεί τη Ρωσία, η Τουρκία δεν ακολουθεί μια πολιτική ίσων αποστάσεων. Πουλάει οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη στην Ουκρανία, τα οποία προκαλούν σημαντικές απώλειες σε ρωσικούς στόχους και έχει κλείσει τα τουρκικά στενά για τα πολεμικά πλοία.
Πέρα από την κυριαρχία της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα, η Τουρκία έχει σημαντική παρουσία στη Μεσόγειο καθώς εμπλέκεται έντονα σε σημεία συγκρούσεων στη Συρία και τη Λιβύη. Το κλείσιμο της θάλασσας της Τουρκίας θα ασκήσει πίεση στη ρωσική πολιτική σε αυτές τις ζώνες συγκρούσεων, εάν ο πόλεμος παραταθεί.
Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλα μέλη του ΝΑΤΟ, η Τουρκία δεν έχει υιοθετήσει τις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας ούτε έχει κλείσει τον εναέριο χώρο της στη Ρωσία. Κάτι τέτοιο πιθανότατα θα είχε πυροδοτήσει ένα ρωσικό βέτο κατά της προσπάθειας της Τουρκίας να μεσολαβήσει στη σύγκρουση. Και υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός Ρώσων ακτιβιστών και προσωπικοτήτων υπέρ του Κρεμλίνου που κατευθύνονται προς την Τουρκία.
Η Τουρκία ουσιαστικά προσπαθεί να είναι υπέρ της Ουκρανίας χωρίς να γίνει πολύ επιθετική κατά της Ρωσίας, καθώς η Άγκυρα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένη στη Ρωσία τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά. Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη πηγή τουριστών, εισαγωγών σιτηρών και φυσικού αερίου της Τουρκίας.
Ρωσία - Τουρκία: Πώς θα εξελιχθεί η σχέση που χαρακτηρίζεται από συνεχείς εναλλαγές
Σε κάθε περίπτωση, σε αυτή τη φάση, δεν υπάρχει ακόμη κανένα σημάδι ότι η Δύση πιέζει πιο έντονα την Τουρκία να ενταχθεί στο καθεστώς κυρώσεων κατά της Μόσχας. Και παρά τις προσπάθειες της Τουρκίας, η σύγκρουση δεν είναι ακόμη ώριμη για μεσολάβηση, επειδή η Μόσχα εξακολουθεί να φαίνεται να επιδιώκει τη στρατιωτική επιλογή. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι προσπάθειες ή οι συνομιλίες θα σταματήσουν σε αυτή τη σύγκρουση. αντίθετα, είναι πιθανό να δούμε περισσότερα.
Η Ρωσία θέλει να δώσει την εντύπωση ότι ενδιαφέρεται για τη διπλωματία για να κερδίσει χρόνο και να αποτρέψει περαιτέρω δυτικές κυρώσεις, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Δεν πρέπει να αναμένεται σημαντική πρόοδος σύντομα. Παρόλα αυτά, η διατήρηση της ιδέας μιας διπλωματικής διαδικασίας είναι ακόμα σημαντική. Επιπλέον, η διαμεσολάβηση εξυπηρετεί σε μεγάλο βαθμό τα συμφέροντα της Τουρκίας. Ενισχύει το διεθνές της ανάστημα, μετατρέπει την Τουρκία σε ένα από τα κύρια κέντρα της διπλωματίας σε αυτή τη σύγκρουση και καθυστερεί ορισμένες από τις δύσκολες αποφάσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει στην πορεία.
Βάσει αυτών και καθώς ο πόλεμος παρατείνεται, η προηγούμενη στρατηγική ταχυδακτυλουργική κίνηση της Τουρκίας μπορεί να μην είναι πλέον εφικτή, ιδιαίτερα καθώς η Ρωσία αντιμετωπίζεται πλέον πιο ανοιχτά ως εχθρός του ΝΑΤΟ και της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Από την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας μέχρι σήμερα, η Τουρκία και η Ρωσία έχουν πολεμήσει μεταξύ τους 13 φορές, αλλά έχουν συνεργαστεί περίπου άλλες τόσες. Στο παρελθόν, τα παράπονα έναντι της Δύσης, ή ακόμα και ο αντιδυτικισμός, τις οδήγησαν πιο κοντά τη μία στην άλλη. Τώρα, ο γεωπολιτικός αναθεωρητισμός της Ρωσίας και η δραματική αλλαγή του Πούτιν στις μετασοβιετικές φιλοδοξίες θα οδηγήσουν μια ανήσυχη Τουρκία πιο κοντά στη Δύση.
